MEB Eğitim Şürası 2021“Ahilik, ISO Standardı ve İyi Yönetişim İlkeleri ve Uygulamalarının” Eğitim Sistemine Uyarlanması
“Ahilik, ISO Standardı ve İyi Yönetişim İlkeleri ve Uygulamalarının” Eğitim Sistemine Uyarlanması
Hz. Mevlâna der ki;
“Sen düşünceden ibaretsin.
Geriye et ve kemiksin.
Gül düşünür, gülistan olursun.
Diken düşünür, dikenlik olursun.”
“Önce insan” düşüncesini önemseyen ülkeler, yönetimler, kurumlar, işletmelerin başarılı oldukları görmekteyiz.
Dünyada yönetimsel sorunlar her zaman var olmuş ve var olmaya da devam edecektir. Yöneticiler, çalışanlar ve tüm paydaşları ortak bir paydada buluşturarak süreçleri birlikte iyi yöneterek bunu başarabilecek ve ülkemizin gelişmesine, diğer ülkelerle rekabetinde önemli katkılar sağlayacaktır.
Yaşamımızdaki önemli eksikliklerin başında yönetim sistemlerinin sadece çalışma yaşamımızda değil yaşamımızın her alanında ihtiyacımız olan bir kültür olduğu hissettirememek ve eğitimlerimizi buna odaklı gerçekleştirememektir.
“Ahilik, ISO Standardı ve İyi Yönetişim İlkeleri ve Uygulamalarının” eğitim sistemimizin içerisine İlköğretimden başlamak üzere dahil edilmesi, iyi uygulamalar, yaşamımıza katacağı kültürel, yönetsel, ekonomik ve manevi açıdan çok önemli katkılar sağlayacaktır. Yazımda da hissedeceğiniz gibi; Ahilik, ISO Standartları ve İyi Yönetişimin temeli de insan odaklıdır.
Bu vesile MEB gerçekleştirilecek olan Eğitim Şûrasının ülkemize, evlatlarımıza, eğitim camiamıza hayırlara vesile olmasını temenni ederken “Ahilik, ISO Standardı ve İyi Yönetişim İlkeleri” konusunda aşağıdaki yazımı da sizlerle paylaşmak ve konunun önemini ne dikkat çekmek ve katkıda bulunmak istiyorum.
Kalite kavramı günümüzde 1950 li yıllarda Dünyada ISO Standartları uygulanmaya başlamıştır. Günümüzde 162 ülkede özel, kamu ve STK ISO Standartlarını uygulamaktadır. Ağırlıklı olarak sanayi şirketlerin standartları uygulamaya önem verdikleri, paydaşları; çalışanlar, müşteri ve tedarikçileri vd. standartların gerekliliklerini yerine getirmesi konusunda önemli bir birliktelik gerçekleştirmektedirler. Standart gereği uygulamalar her yıl belgelendirme firmaları tarafından yerinde denetlenmekle kalmamakta, müşterilerde tedarikçilerinin uygulamalarını yerinde denetlemekteler. Birlikte büyüme daha verimli çalışmalar yapmak ve olası sorunları ortaklaşa çözmek adına da kararlı ve güzel adımlar atmaktadırlar.
Başarısı için önemli üç kriter vardır; NİYET, FARKINDALIK VE YÖNTEM. Yönetim Sistemleri bu üç unsuru bir araya getirmekte olup önemli bir araç olarak tüm dünyada uygulanmaktadır.
Günümüzdeki İyi Yönetişim ilkelerini de Kaliteli Yaşam ve Birlikte Karar Verme olarak da adlandırabiliriz.
Aslında bugününün değerini bilebilmek için kalitenin tarihsel geçmişinin de incelemek ve dersler çıkartmak gerekmektedir.
M.Ö. 1450 yıllarında eski Mısır’da muayene görevlileri taş blokların yüzeylerinin dikliğini telden oluşturdukları bir araç ile kontrol etmeye başlamışlar. Bu yöntemi orta Amerika’da aztekler de kullanmışlar.
M.Ö. 1750 lerde Hamurabi Kanunlarında yönetsel ve imalatla ilgili kalite konusunda çok keskin kurallarını da okumuşuzdur.
20.YY başlarında Henry Ford, Ford motor şirketinin imalat ortamında hareketli montaj hattını kullanmaya başladı. Montaj hattı üretimi ile karmaşık operasyonlar sadeleştirildi ve düşük maliyette yüksek kaliteli ürünlerin imali gerçekleştirdi.
Türk Dünyasında kalite adına çok önemli katkıları olmuştur. Farabi (872-950) ile başlayan İbn Sina (980-1037) ile devam eden ve asıl adı Nasıruddin Mahmud Ahi Evran Bin Abbas olan Ahi Evran (1171-1262) önderliğindeki Ahilik Dünyanın ilk sivil toplum örgütü olmuştur. Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devleti’nin en önemli kurumlarından birisi olmuştur. Dünya’da İlk Standart Kanunu olan ve Topkapı Sarayında sergilenen “Kanunname-i İhtisab-ı Bursa (Bursa Belediyesi Kanunu)” Sultan II. Bayezid zamanında, 1502 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu fermanda; hayvan ürünleri, türlü sebze-meyve, tuz, ekmek, sanayi ürünleri, tekstil ürünleri, tarım-tahıl ürünleri, orman ürünleri, deri ürünlerinin satışları, konulacak fiyatlar ve kaliteleri bir standarda bağlanmıştır.
Ahilik örgütünün vizyonunun "Temel Düşünce” nin temel değerler alanını oluşturan kısmı kısaca; Teşkilâtın toplumsal sorumluluğu- Hizmette mükemmellik- Dürüstlük ve doğruluk- Ortak yaşama anlayışından meydana geldiğini ifade edebiliriz. Ahilik Teşkilâtının vazgeçilmez değerlerinden olan "toplumsal sorumluluk", yüklenmiş bulunan fonksiyonlar ile hayat bulmuştur. (V. Erken, Ahilik, s. 127-129).
Ahiliğin temeli kardeşlik üzerine kurulmuştur. İnsan sevgisiyle yoğrulmuş bir kültür hazinesidir. Ahiliğin geçerli olduğu dönemlerde düzenli bir toplum hayatının yanı sıra esnaf ve sanatkârlar için aksiyoner bir düşünceye sahip olduğunu da görüyoruz. Bunlar aşağıdaki yedi ana başlık halindedir;
§ Karşılıklı sevgi, saygı ve hoşgörülü olmak
§ Adalet, doğruluk, ahlaklılık ve idealistlik
§ Standart ve kalite
§ Üretici ve tüketicinin korunması
§ Cömert ve akılcı davranmak
§ Dindar ve nefsine hâkim olması
§ Çalışkan, erdemli ve kendini halkına adamak
Ahilik teşkilatı, Organizasyonel olarak derecelere ayrılmıştır. Eğitim ve Yönetim kademelerindeki süreceler başta olmak üzere Ustalık, kalfalık, çıraklık bu hiyerarşi içinde yürütülmüştür. (Özyamak 2020 s.48).
Osmanlının yükseliş devrindeki Ahilik kurumu o dönemlerde dün olduğu gibi bugünde kalkınmanın merkezini oluşturan değerler olan;
§ Sanayi
§ İdari,
§ Hukuk idi.
Batının dikkatini çekmiş ve Osmanlının kurumlarındaki işleyişi ve Ahilikten esinlenerek kurdukları sistemlere bugün bizler gıpta ile bakmaktayız. Bunlardan bazıları;
§ Almanya ve Japonya sanayisinin kalkınmasında; Osmanlı’daki Ahi Sanatları Birlikleri,
§ İngiltere, Almanya, Japonya devlet yönetiminde; Osmanlı’nın vezir ve kadı yetiştirme sistemi,
§ İsveç, Fransa ve diğer Batı ülkelerinin Osmanlı’ daki Ahi Kurumu (Ahi Baba) Ombudsmanlık sistemi örnek alınarak kurulmuşlardır.
İşletmelerde yönetimsel başarıyı elde edebilmek ve sorunlar söz konusu olunca riskleri enaz seviyeye indirilebilmesi için birçok etkinlikler düzenlenmekte önlemler almak için ISO Standartları 1950 li yıllarda uygulanmaya başlanmıştır. Zaman içerisinde. Başta; Kalite Yönetim Sistemi ISO 9001:2015, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ISO 45001:2018, Çevre Yönetim Sistemi ISO 14001:2015, Kalibrasyon, Sağlık, Enerji vd. hayatımızın içinde çok değerli yeri olan birçok Standartı uygulanmaya başlamıştır.
ISO Standartlarının 7 ana maddesi vardır. Maddelerin başlıkları ve ana uygulamaları aşağıda görüşlerinize sunulmuştur.
4. Kuruluşun Bağlamı: Paydaşların İhtiyaç ve Beklentileri, İç Dış Hususlar
5. Liderlik: Liderlik ve Taahhüt, Politika, Taraflara İletilmesi, Çalışanlar ile İletişim ve Danışma.
6. Planlama: Riskleri ve fırsatları ele almak için faaliyetle
7.Destek ve iletişim: Yetkinlik, Farkındalık, İç iletişim, Dış iletişim
8. Çalışma planlaması ve kontrolü:
9. Performans Değerlendirme: İzleme Ölçme, Uygunluğun Değerlendirilmesi, İç Denetim, Yönetimin Gözden Geçirmesi
10. İyileştirme; Olay, Uygunsuzluk ve Düzeltici Faaliyet, Sürekli İyileştirme
İyi Yönetişim; Kamu sektörü, Özel ektör ve Sivil toplum kurumlarının İnsana odaklı sorumluluk alarak faaliyetlerini yürütmek amacı ile kullanılan politik, ekonomik ve yönetsel iradedir.
§ Ortak karar alma ve uygulama,
§ Çıkarları dile getirme
§ Yükümlülükleri karşılama
Çatışmaları çözümleme için kullanılan mekanizma süreç ve kurumlardır. İyi Yönetişim; Bireylerde olduğu gibi, ülkelerde de yaşam kalitesini geliştirebilmenin en temel unsurlarından biri toplumsal sağlık düzeyini geliştirecek politikalar oluşturmaktır.
Katılımcılık, Sorumluluk, Tutarlılık, Şeffaflık, Etkinlik, Hesap verilebilirlik. Sadece karar vericilerin değil tüm paydaşları kapsar. Karar verenlerin yetkilerinin sağduyulu, adil ve değer yaratacak şekilde kullanılmasını sağlar. Buda bu yedi ilkenin yansıtılması ile sağlanır. (Y.Argüden 2014)
Görüldüğü gibi; ne kadar benzer olduğunu görebilmekteyiz.
Başarı hikayelerini araştırdığımız ülke, kurum, kuruluş ve liderlerin başarılarındaki en önemli kriterlerinin Ahilik, ISO Standartları ve İyi Yönetişim ilke ve uygulamalarından geçtiğini gözlemleyebiliriz.
Başarının sürekli olabilmesi için yukarıda saymaya çalıştığım değerleri Aileden başlayarak, Kamu, Özel sektör, Eğitim Kurumları, STK lar ile unvan ve makamına bakmaksızın tüm çalışanlarımızın bu kültürü benimsemeleri, sadece şirket kültürü değil hayatımızın bir parçası olarak hissetmek ve uygulayarak gerçekleşecektir.
Türk Dünyasının en önemli değerlerinin başında gelen Ahiliği hissetmek, günümüzdeki Yönetim Sistemleri ve İyi Yönetişim uygulamalarını öğrenmek ve uygulama fırsatlarını yakalamak çalışma yaşamımıza kıymet bilen yöneticilerimizi ve insanlarımızı yetiştirebilmek adına eğitim sistemimizdeki yerini alması medeniyetimize sahip çıkma açısında da değerli olacak ve katkı sağlayacaktır.
Saygı ve sevgilerimle. 07.10.2021
Tahsin Özyamak
EYS Baş Denetçisi